SKA Uyum 
Yazan: Hüseyin Bulut
Sürdürülebilirlik dediğimizde aklımıza ilk gelen çevresel dinamikler. Oysa sürdürülebilirlik üç temel dinamik üzerine kurulu bir devamlılık prensibidir: ekonomik (iktisadi), sosyal ve çevresel (ekolojik) sürdürülebilirlik. Bu üç dinamiği referans alırsak sürdürülebilirlik günümüzde her endüstride karşılaştığımız ve gelecekte daha da çok karşılaşacağımız bir kavram olarak öne çıkıyor. Sürdürülebilirlik kesin bir tanımı olmasa da kabul gördüğü şekliyle daimi olma yeteneğidir ve Dr. Arın Saydam’ın dediği gibi ‘’Sürdürülebilirlik bir hayat görüşüdür’’.
Film endüstrisinde sürdürülebilirlik ise ülkemizde çok yeni bir kavram. Araştırmalar ülkemizdeki film endüstrisinde sürdürülebilirlik kavramının ağırlıklı olarak sürdürülebilir film yapımı odaklı olduğunu gösteriyor. Oysa Sürdürülebilir Kalkınma Ajansı, sürdürülebilirliği 17 temele dayandırmakta ve buna SKA (Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları) denilmektedir. Tabii ki bu aşamada film endüstrisine tamamını entegre etmemiz zor ama SKA 5 (Toplumsal Cinsiyet Eşitliği), SKA 6 (Temiz Su ve Santizasyon), SKA 7 (Erişilebilir ve Temiz Enerji), SKA 8 (İnsana Yakışır iş ve Ekonomik Büyüme), SKA 9 (Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı), SKA 12 (Sorumlu Üretim ve Tüketim), SKA 13 (İklim Eylemi) gibi kavramları pratik ve hızlı bir biçimde dahil edebilme gücüne sahibiz. En azından film endüstrisinde sürdürülebilirliği tüm temel dinamikleri ile inşa etmeye bu amaçlarla başlayabiliriz. Peki endüstriyi esas aldığımızda bu kavramlar ne gibi pratikleri içinde barındırmakta? Film üretim ve yayınlama süreci her aşamasında çok yüksek enerji harcıyor, bu çevresel sürdürülebilirliğin en büyük sorunu haline geliyor. Bunun yanı sıra atık yönetimi, iş gücü, sosyal etkiler vb. temalarla birlikte hayatı ve insanı etkiliyor. Film yapımının karbon ayak izine dair son yıllarda yapılan birçok araştırma var. BFI A Screen New Deal raporuna göre, büyük bütçeli bir yapımda bir günlük çekim Avrupa’da yaşayan bir kişinin yıllık ortalama karbon ayak izine eşit. Bir saatlik çekim ise yaklaşık olarak Londra-New York arasında gidiş-geliş bir uçuşa bedel. Çevresel sürdürülebilirliğin yanı sıra film üretiminin devamlılığı sürdürülebilir ekonomik getiriye de bağlı. Üretilen ürünlerin finansal geri dönüşü ve ülke ekonomilerine olumlu katkısı bu devamlılığı sağlıyor. Uzmanlaşmış iş gücü, cinsiyet eşitliği, maaşlar, sosyal güvenceler gibi etkenler ise üretim verimliliğini etkileyen en önemli unsurlar.
Film yapım sürecindeki her departmanda (yapım ofisleri, stüdyolar, sanat atölyeleri, dış mekanlar, tesisler, ses stüdyoları vb.) sürdürülebilir yapım pratiklerini uygulamak çevreye verilen zararı minimuma indiriyor. Bu dinamikler sadece büyük firmaların ve stüdyoların benimsemesi gereken pratikler değil. Sektörün içerisinde bulunan tüm bireylerin aynı sorumlulukla hareket etmesi gerekiyor. Yeniden kullanılabilir ürünler, gıda atık yönetimi, geri dönüşüm teşvikleri gibi pratikler büyük/küçük tüm ekiplerde uygulanabilir. Bir film üretiminde, ön prodüksiyon esnasında ortaya çıkan yazılı veya görsel materyallerin dijital olarak dağıtılması, çekim esnasında kullanılan araçların rölantide kullanılmaması, jeneratör kullanımını azaltmak, elektrik tüketimini takip etmek, sektör tarafından kullanılan peyzaj alanlarında atık suların yeniden kullanımını teşvik etmek, donanımlar ve kostümler dahil olmak üzere tüm malzemeleri yeniden kullanmak, ekiplere notlar dağıtarak farkındalık yaratmak, yapım sonrası ofislerde gün ışığının verimli kullanımı gibi küçük dokunuşlar önemli. Detaylarda kaybolmamak için düzenli planlamalar yaparak tasarrufu teşvik etmek gerekiyor. Bu tasarrufu teşvik ederken en önemli kaynağın insan olduğunu unutmamak gerekiyor. Çalıştığınız ortamlardaki sosyalleşme, takım çalışması, insani değerler ve mutlu bir sinerji oluşturmak en az bunlar kadar önem arz ediyor. Kuşaklararası eşitlik, istikrar, içselleştirme gibi kavramlar ise çalışma ortamlarındaki enerjiyi yükseltiyor. Şöyle düşünelim; bir filmin yönetmensiniz; yıllarca mesleki eğitim alarak film üretimini öğrenen, sonrasında setlerde reji olarak çalışarak pratik edinen bir yönetmen yardımcısına bakış açınız nedir? Deneyimli veya deneyimsiz bir yönetmen yardımcısının mutluluğu üretimdeki kaliteyi arttırmaz mı? Kilolarca malzemeyi taşıyan bir dekor işçisi veya herhangi bir departmandaki çalışan, sosyal güvencesi olmadan çalıştırılabilir mi? Post prodüksiyon sürecinde günlerce aralıksız masa başında çalışan kurgucu veya animatör ne kadar verimli ve mutlu olabilir? Bir film seti yapmak için dönümlerce ormanın kesilmesinin doğaya zararını kim telafi edebilir? Ya da film sektörüyle ilgili bir çalışma ortamında, kullanılan dekor malzemelerinin geri dönüştürülmüş, uygun fiyatlı ürünler olması filmi yapana kâr ettirmez mi? Bu kısa örneklerden yola çıkarak gördüğümüz şudur: Uluslararası film endüstrisinde sürdürülebilirlik esaslarını uygulayan paydaşlar bunların olumlu etkilerini görebilir ve halihazırda görmektedirler. Bunu anlamak için dünyada en çok dikkat çeken yapımları incelemeniz yeterli olacaktır. Film yapım şirketleri, TV kanalları, sanatçılar, işçiler vb. tüm bireysel ve kurumsal paydaşlar, sürdürülebilirliğin dinamiklerine ayak uydurursa ve birbirine anlayışla yaklaşırsa bu pratikler daimi olabilir.
Amerika ve Avrupa’da birçok film yapım firması, sürdürülebilirliği iç dinamiklerine entegre etmiştir. Üstelik bu on yılı aşkın süredir uygulanıyor. Avrupa’da tamamıyla sürdürülebilir, büyük stüdyolar yapılmış ve hala yapılıyor. Büyük stüdyoların yanı sıra çeşitli küçük kuruluşlar da sanayide yer alan kobiler gibi faaliyet gösteriyor. Bu uygulamalar ilk etapta önemsiz gibi görünse de uzun vadede oluşabilecek büyük problemlerin çözümü konumunda. Finans, üretim, pazarlama, sunum (satış) döngüsünün her bir noktasında ise sürdürülebilirliğin olumlu katkıları görülmekte.
Ülkemizde ise EkoFilm Sürdürülebilir Yapım Platformu, Sinema Televizyon Sendikası, Sesam gibi birkaç organizasyon dışında konuya dahil olan organizasyon henüz bulunmuyor. Aynı zamanda resmi kuruluşlar ve kurumsal firmalar şu anda bu konuyu görmezden geliyor ya da kısa vadeli kâr temelinde değerlendiriyor. Oysa sürdürülebilirlik kavramı uzun vadede kârlı bir süreç. Resmi kurumlar ve kurumsal firmaların desteği olmadan sürdürülebilirlik kavramı gelişime kapalı olmaya mahkum. Film endüstrisinde sürdürülebilirliğin en avantajlı yanlarından biri ise kendi tanıtımını yine sürdürülebilir materyallerle yapabilmesi. Yani toplumun faydasına ve devamlılığına dair konuları kitleleri etkileyebilecek film, TV programı, belgesel, animasyon gibi üretimlerle hayata geçirmesi. Bunun yanı sıra filmler için üretilen mekanların turizme entegre edilmesi geri dönüşümlü finansa büyük katkı sağlıyor. İnsanların topluca eğlendiği sanatsal aktivitelerin devamlılığı, toplumun refahını arttırarak pozitif deneyimler edinmesine ön ayak oluyor. Film endüstrisi doğrudan kendi iç dinamiklerini sürdürürken aynı zamanda dolaylı yoldan da birçok endüstriye ve meslek alanına dinamo etkisi yapıyor. Sanatın her aşaması ile iç içe olan film endüstrisi dolaylı ve doğrudan tiyatro, müzik, heykel, resim, edebiyat, dans, mimari gibi sanatları da içinde barındırıyor. Benzer şekilde, diğer sanat üretimlerindeki sürdürülebilirlik film endüstrisini doğrudan etkileyebiliyor. Sanat alanında sürdürülebilir bir yapı kurmak için film endüstrisinin değeri artıyor. Film üretimlerinde kullanılan ekipmanların teknoloji ile olan bağı, dernekler, vakıflar ve meslek birlikleriyle birlikte kültür politikalarına önerilerde bulunulması gibi girişimler alanın ne kadar geniş olduğunu gösteriyor.
Postmodernizm etkisi ile dijitalleşen dünya, internetin yayılmasıyla avantajları yüksek bir dağıtım ağına sahip oldu. Bu dağıtım ağı sayesinde üretilen filmler daha çok insana eskisinden daha hızlı şekilde ulaşmaya başladı. Sürdürülebilirlik idealleri doğrultusunda birçok kaynağa daha hızlı erişebiliyoruz. Konu ile ilgili araştırmaları, makaleleri ve videoları çok daha rahat edinebiliyoruz. Dünyanın birçok noktasına ülkemizde ürettiğimiz film ve dizi yapımlarını satabiliyoruz. 2022’de bir sunum ile anlattığım Film Endüstrisinde Sürdürülebilirlik konusu 2023’te kitap halini aldı ve 2024’te basımı yapıldı. Yazarken yaptığım araştırmalarda onlarca uluslararası kaynağın ve doktora tezlerinin varlığı beni şaşırtmıştı. Avustralya’nın Wellington eyaletindeki bir üniversiteden çıkan doktora tezindeki detaylar ise bizden önce fark edilmiş olan bu yapının önemini algılamamı sağlamıştı. Peki film endüstrisinde sürdürülebilirlik kavramı neden sektörün genelinde yaygınlaşmıyor? Ya da neden uygulamaya geçirilmiyor? Üniversitelerdeki film yapımına dair bölümlerde sürdürülebilirlik kavramı neden yeterince irdelenmiyor? Film endüstrisinde sürdürülebilirlik kavramını eğitim seviyesinde anlatmaya ve geliştirmeye çalışan Yeşil Film Okul Birliği (Green Film School Alliance) birçok ülkeden 30 üye okulla projeler üretiyor. Ülkemizdeki film yapım okullarının birliğe üye olması ise ülkemize avantaj sağlayabilir.
Son dönemlerde güncelliğiyle dikkat çeken bir diğer konu ise yapay zeka temelli film üretimleri. Yapay zeka temelli üretimlerle daha temiz üretim yapıldığı iddia ediliyor. Dijital yayın platformlarının öncülük ettiği mecralar bu üretim biçimini destekliyor. Yalnız bu yapının arka planında çalışan sunucuların karbon emisyonu ve enerji sarfiyatının fiziksel bir yapımın çevre etkisi ile kıyaslanınca ne düzeyde olduğu konusunda kesin veriler henüz yok. Fakat Google’ın çevre raporunda yapay zekanın dünyada genel karbon emisyonunu arttırdığını açıkladığını da unutmamak gerek.
Film endüstrisinde SKA’lar doğrultusunda yapılan planlamaların önemli olduğu bir gerçek. Bazı kaynaklardan yola çıkılarak, film yapımlarının karbon emisyonlarını yaklaşık %45 oranında düşürdüğü, yapım maliyetlerini ise %25 oranında azalttığı söylenebilir. Sosyal açıdan sektör çalışanlarını destekliyor ve refah düzeyinin artmasına katkı sağlıyor. Bu bilgiler doğrultusunda, resmi kurumlar, kurumsal işletmeler, eğitimciler ve sektör çalışanları ile bir bütün içinde, film endüstrisinde sürdürülebilirliğin irdelenmesi ve uygulanması zorunluluğu dikkat çekiyor.
Yararlanılan Kaynaklar:
https://variety.com/2021/digital/news/netflix-carbon-neutral-greenhouse-gas-2022-1234940620/
https://www.epa.gov/climateleadership/scope-1-and-scope-2-inventory-guidance
https://sciencebasedtargets.org/resources/files/SBTi-criteria.pdf